Türkiye’de nüfusun yaklaşık %12’sinin en az bir engeli mevcut olup bu oran 9 milyon kişiye karşılık gelmektedir. Fiziksel engeli olan en az 1 milyon kişi bulunduğu tahmin edilmektedir. Bu verilere göre yüzbinlerce kişinin hareket edebilmek için tekerlekli sandalye kullandığını söyleyebiliriz. Bunların büyük bir kısmını manuel yani kol gücüyle hareket ettirilebilen sandalyeler oluşturmaktadır. Kol kuvveti zayıf veya sandalyeyi itmesine engel başka bir hastalığı olanlar ise akülü tekerlekli sandalyelerden yararlanabilmektedir. Ayağa kaldıran tekerlekli sandalye modelleri ise kişinin dik pozisyona gelmesine imkan verir.
Ayağa Kalkmanın Avantajları
Tekerlekli sandalyeler oturma pozisyonundayken kişinin hareket edebilmesini sağlar. Ancak ayağa kaldırma özelliği bulunan tekerlekli sandalyeler pek çok ek avantaja sahiptir. Ayağa kaldıran tekerlekli sandalye ile kişi mutfak tezgahı ve dolaplarına daha rahat erişebilir. Marketlerdeki üst raflara uzanabilir. Dik pozisyona gelebilmek kişinin günlük yaşam bağımsızlığını arttırdığı gibi çalışma koşullarını da iyileştirebilir, çalışabileceği işlerin çeşitliliğini arttırabilir.
Dik konuma gelmek kemik erimesi, kas spastisitesi, eklem tutukluğu, bası yarası gibi komplikasyonların gelişme riskini azaltır. Ayrıca dolaşım, sindirim ve böbrek fonksiyonları üzerine olumlu etkileri vardır. Dik pozisyona gelmenin psikolojik açıdan da faydaları çoktur. İnsanlarla aynı düzlemde göz teması kurabilmek sürekli aşağıdan bakmaya kıyasla öz güven ve morale olumlu etki eder, yaşam kalitesi artar.
Ayağa Kaldıran Tekerlekli Sandalye Modelleri
Ayağa kaldıran sandalye modelleri genelde akülüdür. Bu sandalyeler hem oturma hem de ayakta durma pozisyonunda hareket edebilir. İtiş kuvveti manuel olup ayağa kaldırma fonksiyonunu elektrik motoru ile gerçekleştiren ya da tam tersi ürünler de vardır. Bu modellerde genelde hareketlilik sadece oturur pozisyonda sağlanabilir. Kişi ayakta yapması gereken bir iş olduğunda sandalyeyi dikleştirir, hareket etmesi gerektiğinde oturur pozisyona döner. Bu zorunluluk zaman kaybına neden olup aletin kullanışlılığını azaltır. Hem oturur hem de dik pozisyonda hareket edebilen manuel tekerlekli sandalye de geliştirilmiştir. Akülü modellerin ağır, büyük ve pahalı olması karşısında manuel sandalyeler daha ucuz ve hafiftir.
Kimler Kullanır?
Kişinin yürümesini engelleyen çeşitli nörolojik ve ortopedik hastalıklarda tekerlekli sandalye kullanımı önerilebilir. Size uygun cihaz açısından doktorunuza danışabilirsiniz.
- Omurilik felci (parapleji, tetrapleji)
- Spina bifida
- İnme (hemipleji)
- Travmatik beyin hasarı
- Serebral palsi
- Muskuler distrofi
- Multiple skleroz
- Polio sekeli
Dikkat Edilmesi Gerekenler
Sabit pozisyonda uzun süre kalınması, duyu kaybı olan omurilik felci gibi sorunlarda bası yarası oluşumuna neden olabilir. Ayağa kaldıran tekerlekli sandalyeler dik konum gerektiren ancak sabit pozisyonda yapılabilen işleri kolaylaştırsa da karmaşık farklı duruş ve hareketler gerektiren işlerin yapılması için uygun değildir. Ancak bazı durumlarda çevre düzenlemeleri ile kullanışlılık arttırılabilir.
Bacak eklemlerinde kontraktür (eklem hareket kısıtlılığı), iskelet bozukluğu gibi sorunlar olması ideal dik pozisyonun elde edilmesini önleyebilir. Kan basıncındaki düzensizlikler (ortostatik hipotansiyon) göz önüne alınmalıdır. Epilepsi hastalığı olan kişilerde ayağa kalkmanın nöbetleri tetikleyip tetiklemediği değerlendirilmelidir. Bazı kişiler uzun süre ayakta kalma sonrası ağrı ve yorgunluktan yakınabilir. Ayak bileği veya diz ekleminde zedelenme varsa ayağa kalkmak bu sorunu arttırabilir. Kemik erimesi olan kişiler ayağa kaldırıldığında kırık riskinde artış görülebilir. Ayakta durma süresinin ne kadar olması gerektiğine dair genel bir kural yoktur, kişi özelinde değerlendirme yapılır.
