Ultrason çoğunlukla görüntüleme amaçlı kullanımıyla bilinir. Görüntüleme amaçlı ultrason dalgalarının kullanımına “ultrasonografi” ya da kısaca USG denir. Ultrason enerjisinden tedavi amaçlı da yararlanılmaktadır. Fizik tedavide ultrason terapisi en sık kullanılan tedavi yöntemlerinden birisidir.
Ultrason Nedir?
Ultrason insan kulağının duyamadığı frekanstaki ses dalgalarıdır. Ses, dalga şeklindeki bir enerji çeşididir. Ses dalgaları geçtikleri hava, sıvı ya da katılardaki moleküllerin titreşimine neden olur. Ses dalgasının molekülleri saniyede kaç kez titreştirdiği frekans (Hertz) terimi ile ifade edilir. İnsan kulağı saniyede 50 ile 20,000 kez titreşime yol açan sesleri duyabilir.
Ultrason tedavisindeki diğer bir parametre watt/cm2 olarak ifade edilen enerji yoğunluğudur. Kullanılan ultrason başlığının büyüklüğü, tedavi alanının büyüklüğü, enerji yoğunluğu gibi değişkenlerden etkilenir.
Ultrason cihazının başlığında küçük bir kristal bulunur. Bu kristal elektrik akımına maruz kaldığında piezoelektrik dalga denilen hızlı titreşimler üretir. Titreşimler cihazın başlığından etrafa ultrason dalgaları olarak yayılır.
Fizik Tedavide Ultrason Hangi Sorunlar için Kullanılır?
Fizik tedavide ultrason bel fıtığı, boyun fıtığı, omuzda kas tendon sıkışması, donuk omuz, karpal tünel sendromu, bursit, tendinit, kas gerilmesi, ligament yaralanması, menisküs hasarı gibi kas iskelet sistemini ilgilendiren çeşitli sorunlarda kullanılmaktadır.
Ultrasonun Sakıncalı Olduğu Durumlar Nelerdir?
Ultrason tedavisi genel olarak güvenli bir yöntemdir. Ancak bazı durumlarda kullanımı sakıncalı olabilir. Açık yaralar üzerine, hamilelere ve kalp pili olanlara uygulanmaz. Kanser, enfeksiyon, kanama bozukluğu gibi durumlarda da kullanılmaz. Büyüme çağındaki çocuklarda kemiklerin büyüme kıkırdağını içeren alanlarda kullanılmamalıdır. Duyu bozukluğu olan kişilerde (şeker hastalığına bağlı nöropati, sinir yaralanması vb) dikkatli kullanılmalıdır.
Ultrason Terapisi Nasıl Etki Eder?
Ultrason tedavisinin başlıca iki fiziksel etkisi vardır. Bunlar derin ısıtıcı etki ve kavitasyon oluşturma etkisidir. Fizik tedavide cildin 1 cm’den daha derinindeki dokuları ısıtabilen tedavi yöntemlerine derin ısıtıcı denir. Ultrason terapisi, kısa dalga diatermi ve mikrodalga diatermi derin ısıtıcı özelliği olan fizik tedavi teknikleridir.
Ultrasonun derin dokuları ısıtma etkisi ile dokudaki kan akımı artar. Bunun sonucunda iyileşmenin hızlandığı ve ağrının azaldığı kabul edilir. Isıtıcı etki ile yumuşak dokuların esnekliği artar ve kas-eklem tutukluğunu açmaya yardım eder.
Ultrasonun kavitasyon etkisi sıvılar içinde mikroskopik kabarcık oluşturmasıdır. Bu etkinin de iyileşmeyi hızlandırdığı düşünülmektedir. Diğer bir etkisi hücre zarlarının geçirgenliğini arttırmasıdır. Bu sayede bazı ilaçların ciltten emilimini arttırmada yararlanılabilir (fonoforez).
Derin ısıtıcı etki oluşturmadan sadece kavitasyon ve zar geçirgenliğini arttırıcı etkisinden yararlanılmak istenirse kesikli ultrason (düşük yoğunluklu pulse ultrason) yöntemi kullanılabilir.
Ultrason Tedavisi Nasıl Yapılır?
Fizik tedavi teknikeri veya fizyoterapist ultrason uygulanacak bölgeye iletici jel sürer. Cihaz açılarak ultrason dalgalarının frekansı, yoğunluğu ve uygulama süresi belirlenir. En uygun parametreler hedef doku ve hastalığa göre değişir. Ardından ultrason başlığı yavaşça tedavi edilen bölge cildi üzerinde gezdirilir. Tedavi bölgesine göre dairesel ya da ileri-geri hareketlerle başlık hareket ettirilir. Belli bir yerde uzun süre kalmaz. Tedavi süresi genelde 3-10 dakikadır. Günde bir kere uygulanır. 15-20 seans devam edilir.
El ve ayak gibi ultrason başlığının tam temasına izin vermeyen fazla girintili çıkıntılı yerler için tedavi su içinde uygulanabilir.
Ultrason tedavisi sırasında kişi genelde hiçbir şey hissetmez. Bazen o bölgede hafif sıcaklık hissi ve karıncalanma olabilir. Ultrason başlığı hareket ettirilmeden bir noktada sabit bırakılırsa ağrı ve dokularda zedelenmeye yol açabilir. Bu nedenle başlık sürekli hareket ettirilmelidir.
Ultrason Tedavisi Etkili midir?
Ultrason tedavisinin ne derece etkili olduğu tartışmalı bir konudur. Tedavinin etkinliğini destekleyen araştırmalar olmakla beraber herhangi bir faydası olmadığını öne süren bilimsel yayınlar da vardır. Ultrason hemen her zaman fizik tedavinin diğer yöntemleri ve egzersiz ile bir arada kullanılır.
