Elektrik stimülasyonu, pek çok hastalığın tedavisinde kullanılabilen bir fizik tedavi yöntemidir. Bu tedavide; cilt üzerine yerleştirilen elektrotlar vasıtasıyla verilen zayıf şiddetteki elektrik akımları ile sinir ve kas gibi dokular uyarılır.
Uygulanan elektrik akımının amplitüt, frekans, dalga şekli gibi parametrelerinin değiştirilmesi ile çok farlı özelliklerde elektrik stimülasyonu çeşitleri elde edilebilir. Felçli hastalarda kullanılan elektrik stimülasyonu tipi ise nöromusküler elektrik stimülasyonudur (NMES).
İnme ve beyin hasarı sonrası hastaların karşı karşıya kaldığı en büyük sorun felç, yani kol ve bacakta kuvvetsizlik olmasıdır. Bazen kuvvet kaybı kısmi olabilir, bu durum halk arasında kısmi felç olarak adlandırılır. Tam ya da kısmi felçli hastalar elektrik stimülasyonu tedavisinden fayda görür. Elektrik uyarısı ile kas kasılması sağlanarak felce uğramış kol veya bacakta kas erimesinin önüne geçilebilir.
İnme ve Beyin Hasarında Görülen Kas Kuvvetsizliği
Normalde beynimizdeki sinir hücrelerinde üretilen elektrik sinyalleri önce omuriliğe, oradan da kaslara ulaşarak kas kasılmasına yol açar. Ancak inme veya beyin hasarı durumlarında, beyin dokusu zedelendiği için, kasları hareket ettirecek bu sinyaller üretilemez. Kaslar bu nedenle istemli olarak hareket ettirilemezler. Eğer beyin hasarı veya inme hafifse elektrik sinyalleri az da olsa üretilebilir ve kaslarda normale kıyasla daha zayıf hareketler izlenebilir (kısmi felç).
Her iki durumda da sorun aslında kaslarda değildir. Kaslar normal olmasına rağmen beyinden sinyal alamazlar. Eğer kasların sinyal alamama durumu birkaç günden uzun sürerse bu defa kullanmamaya bağlı kas erimesi, hareketsizliğe bağlı kas kısalması (kontraktür) gibi sorunlar gelişebilir.
Fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanı Prof. Dr. Engin Çakar inme (felç) tedavisi, beyin hasarı tedavisi ve ağrı tedavisi üzerine 20 yılı aşkın tecrübeye sahiptir. Tedaviler hakkında bilgi almak ve randevu oluşturmak için Randevu Al butonuna tıklayın.
Felçli Hastalarda Elektrik Stimülasyonunun Faydaları
Felçli hastalara elektrik stimülasyonu uygulandığında, cilt üzerinden elektrotlarla verilen elektrik akımları, kasa giden siniri veya kası doğrudan uyararak, kasın kasılmasını sağlar. Böylece kasın sinyal alamamasına bağlı ortaya çıkan kas erimesi önlenebilir. Diğer taraftan elektrik sinyalleri ve kas kasılmasının yarattığı duyu hisleri, duyu sinirleri aracılığı ile beyne iletilir. Böylece beynin o kasları algılaması ve kendini yeniden programlamasının önü açılabilir. İstemli kas hareketlerinin başlaması elektrik stimülasyonu tedavisi ile kolaylaşabilir.
Beynin hasarlanmamış kısımlarının, hasarlanmış kısımların görevini üstlenmek üzere kendini yeniden programlanmasına plastisite denilir. Beynin plastisitesini uyarabilmek için elektrik stimülasyonu da dahil olmak üzere pek çok teknik kullanılmaktadır. Bu tekniklerin maksimum yarar gösterebilmesi için inme veya beyin hasarından sonra tedaviye mümkün olduğunca erken başlanmalı; tedaviler bol tekrarla yoğun olarak uygulanmalı, tedavi hasta merkezli planlanmalı ve terapiler hasta için anlamlı görevler içerecek şekilde tasarlanmalıdır.
Elektrik stimülasyonunun başka yararları da vardır:
- Felçli hastalarda omuz düşüklüğünü ve omuz ağrısını önlemede faydalıdır.
- Eklem hareket açıklığının korunmasına yardım eder.
- Spastisiteyi (istemsiz kas sertliği) azaltır.
- Lokal kan dolaşımını arttırır.
- Duyusal kayıpların geri dönmesini hızlandırabilir.
- Yara iyileşmesine yardım edebilir.
- Ağrı kesici etki gösterir.
İlginizi Çekebilir : “Felçli Hastada Omuz Ağrısı Neden Olur? Nasıl Tedavi Edilir?“
Elektrik Stimülasyonunun Riskleri Var Mıdır?
Elektrik stimülasyonu genelde acı verici bir tedavi değildir. Ancak akım şiddeti fazla arttırılırsa ağrıya yol açabilir. Kontrolsüz uygulanması durumunda kas zedelenmesi veya kas yırtığı, ciltte tahriş veya yanığa yol açabilir. Fizik tedavi merkezinde uygulanması durumunda bu risklerden kaçınılabilir.
Elektrik stimülasyonu kalp pili gibi vücuda implante elektronik cihazı olan kişilerde ve gebelerde rahme yakın bölgelere uygulanmaz. Dolaşım yetmezliği, akut enfeksiyon, tümör, açık yaralar, hasta ile iletişim kurulamaması gibi durumlarda elektrik stimülasyonu uygulamak sakıncalı olabilir.
Elektrik Stimülasyonu Nasıl Uygulanır?
- Elektrik stimülasyonu uygulanmadan önce tedavi hedefleri belirlenir.
- Buna göre tedavi uygulanacak kaslar seçilir.
- Kas üzerindeki ciltte elektrotların yerleştirileceği kısımlar tespit edilir.
- Cilt su ve sabunla ya da temizleyici solüsyonla temizlenir.
- Uygun elektrot seçimi yapılır ve elektrotlar ilgili bölgeye yapıştırılır.
- İstenen yanıt alınana kadar akım şiddeti yavaşça arttırılır.
- Hasta tedavinin istenen ve istenmeyen etkileri açısından gözlem altında tutulur.
Bazen hastalar evde kullanmak için elektrik stimülasyon cihazları satın alabilmektedir. Böyle bir niyetiniz varsa öncelikle doktorunuz ve fizyoterapistinize danışmanızda yarar vardır. Çünkü her tip elektrik stimülasyonu her hastaya fayda sağlamaz, üstelik bilinçsiz kullanılırsa zarar verici olabilir.
Elektrik Stimülasyonu Ne Kadar Sürer?
Genelde ilk seanslar daha kısa sürelerle başlanır. Bunun nedeni başlangıçta kasların daha çabuk yorulmasıdır. Takip eden günlerde kaslar alıştıkça ve güçlendikçe seans süresi uzayabilir. İlk günler 5-10 dakikalık deneme ve alışma seansı uygulanır. Ardından 10-30 dakika kadar süren, kas yorgunluğunun ve cilt hassasiyetinin test edildiği seanslar gelir.
Fonksiyonel elektrik stimülasyonu (FES) 30-45 dakika sürer. Felçli hastalarda omuz düşmesini önlemek için devamlı kasılma oluşturan elektrik stimülasyonları 45-100 dakika uygulanabilir.
Fonksiyonel Elektrik Stimülasyonu (FES) Nedir?
Felç tedavisinde elektrik stimülasyonu ile kaslar uyarılırken, o kasları kullanmayı içeren egzersizler beraber uygulanır. Örneğin düşük ayak olan bir hastada yürüme egzersizleri ile koordineli elektrik stimülasyonu, yürümenin iyileştirilmesine yardımcıdır. Bu şekilde fonksiyonel bir hedefe yönelik yapılan elektrik stimülasyonuna “fonksiyonel elektrik stimülasyonu (FES)” denilir. Bir nesneyi tutabilmek için elektriksel uyarımla parmakların açılmasını sağlamak FES’in diğer bir örneğidir.
Elektrik Stimülasyonu İçin Belirleyici Parametreler
- Elektrik stimülasyonunu tanımlayan parametrelerden birisi frekans, yani saniyedeki atım sayısıdır. Genelde 30-50 Hertz aralığındaki frekanslar kullanılır ancak nörorehabilitasyonda 100 Hertz’e kadar çıkılabilmektedir. Daha yüksek frekanslar rahatsız edici olabilir.
- Atım süresi, tek bir elektrik atımının süresidir. Nörorehabilitasyonda genelde 350-450 mikrosaniye atım süresi tercih edilir.
- Amplitüt, akım şiddetini belirleyen parametredir. 0’dan 140 miliampere kadar çıkabilir. Amplitüt arttıkça, kas kasılması şiddetlenir ancak belli bir değerden sonra kas kasılması aynı kalır ve amplitütün artması sadece rahatsızlık hissi verir. Çoğu kez maksimum amplitüt değerine çıkmak gerekmez.
- Elektrik stimülasyonunda akım şiddetini belirleyen amplitüt değeri kasların normal aktivasyonunu simüle edecek şekilde kademeli artıp azalabilir. Farklı kaslar aynı anda (senkron) veya değişken (resiprokal) şekilde uyarılabilir. Örneğin; yürüme döngüsünü iyileştirmeyi hedefleyen bir tedavide ayak bileğini yerden kaldıran ve yere bastıran kaslar aynı anda değil, sırayla uyarılır. Elektrik stimülasyonu 5 saniye uygulanıp arada 15 saniye dinlenme periyodu bırakılabilir. Bu on/off oranı görev döngüsü (duty cycle) terimi ile ifade edilir.
İlginizi Çekebilir : “TENS Cihazı Nedir? Nasıl Kullanılır?“