Transkutanöz elektriksel sinir stimülasyonu (TENS), ağrıyı kesmek için hafif şiddette elektrik akımlarının kullanıldığı bir yöntemdir. Transkutanöz, “ciltten geçerek” anlamına gelir. Yani bu fizik tedavi yönteminde cilt üzerinden verilen elektrik akımları ile sinir lifleri uyarılır. TENS cihazı pille çalışan küçük bir makinedir; makineye bağlanan kabloların diğer ucunda cilde yapıştırılan elektrot denilen pedler bulunur.
Uygulama yapmadan önce cilt temizlenir, daha sonra pedler ilgili bölgeye yerleştirilir. Cihaz çalıştırıldığında küçük elektrik akımları üretir; bu etkilenen bölgede karıncalanma şeklinde hissedilir. Elektrik akımları sinirlerden omurilik ve beyne giden ağrı sinyallerini azaltıcı etki gösterir; böylece ağrı ve kas spazmı hafifler. TENS ile vücudun doğal ağrı kesici molekülleri olan endorfinlerin salımı uyarılabilir.
TENS Ne için Kullanılır?
Ağrı ve kas spazmına yol açan pek çok sorun ve hastalıkta kullanılır. Bel ağrısı, boyun ağrısı, diz ağrısı, kalça ağrısı, spor yaralanmaları, bel-boyun fıtıkları, kireçlenmeler (osteoartrit), fibromiyalji, MAS hastalığı TENS’in sıklıkla kullanıldığı durumlardır. Fizik tedavi programları içinde en sık kullanılan tedavilerden biridir. Evde kullanım için satılan tipleri de vardır ancak bu cihazları kullanmadan önce doktora danışmanızı öneririz.
TENS’in Tedavi Edici Etkisi Var mı?
TENS ağrıyı azaltmanın etkili ve güvenli bir yoludur. Ancak hastalığı tedavi edici etkisi yoktur. Genellikle daha geniş bir tedavi programı içinde kullanılan yöntemlerden biridir. Nadiren tek başına kullanılır.
TENS’in ağrı kesici etkisi kapı kontrol teorisi ile açıklanmaktadır. Buna göre verilen elektrik akımları ağrı sinyallerinin omurilikten beyne iletilmesini önlemektedir. Diğer bir açıklama ise vücudun doğal ağrı kesicileri olan endorfinleri arttırmasıdır.
Kapı kontrol teorisine göre TENS ile verilen elektrik akımları cilt altındaki A-beta tipi duyu sinirlerini uyarmakta; bu da ağrı duyusunu taşıyan C tipi sinir liflerinin sinyallerinin omurilikten beyne iletilme oranını azaltmaktadır. A-beta sinir lifleri en çok 90-130 Hz frekanslı akımlarla uyarılmaktadır. Bu nedenle TENS akım frekansı çoğunlukla bu aralıktadır.
Endorfin mekanizmasını kullanmak için ise A-delta sinir lifleri aktive edilir. Bu sinir lifleri 2-5 Hz gibi çok daha düşük frekansta uyarılmaktadır. A-delta sinir uyarımı omurilikte enkefalin denilen ağrı sinyallerini baskılayan bir molekülün salınmasına yol açar.
Her iki mekanizmayı da kullanmak için “burst” modu kullanılabilmektedir. Bu modda cihaz 100 Hz yüksek frekanslı akım arasında 2-3 Hz düşük frekanslı akım verir. Pek çok hastada en kuvvetli ağrı kesici etki burst akım ile elde edilse de kas kasılması ve tırmalama gibi hislere yol açtığından daha rahatsız edici bulunabilir.
TENS uygulamasında herkes için etkili tek bir yöntem yoktur. Belirli bir kişideki en etkili akım frekans ve tipini belirlemek için başta birkaç deneme yapılabilir.
TENS’in ağrıyı azaltması kişinin kendini henüz tam iyileşmeden fazla yormasına, dikkatsiz hareket etmesine yol açabilir. Fizik tedavi ile ağrının azaldığı dönemde esneklik ve kuvvet arttırıcı egzersizlerle vücut biyomekaniği düzeltilirse uzun süreli fayda sağlanır.
TENS Akımlarının Özellikleri
TENS akımlarını birbirinden ayıran özellikler dalga formu, atım süresi (birimi mikrosaniye), atım frekansı (saniyedeki atım sayısı, birimi Hertz), burst olup olmaması, burst süresi ve akım şiddetidir (birimi miliamper). TENS dalga formu simetrik, asimetrik veya dengeli bifazik olabilir. Atım süresi genelde 50-400 mikrosaniye arasıdır. Atım frekansı 1-200 Hz arasında değişebilir.
TENS tipleri:
- Geleneksel (konvansiyonel) tip
- Akupunktur tipi
- Kısa yoğun tip
- Burst mod
- Modülasyon tipi
TENS Hangi Bölgelerde Kullanılmaz?
Boynun ön tarafı, şakaklar, gözler, göğüs, varis olan yerler, iltihaplı cilt bölgesi bu tedavinin kullanılmadığı bölgelerdir.
TENS Nasıl Kullanılır?
Önce cihaz kapalı iken uygun bölgeye elektrotlar yerleştirilir. Ağrılı bölgenin cildi üzerine konulabileceği gibi duyu sinirlerinin dağılımına uyan yerlere (dermatoma göre) ya da akupunktur noktalarına da yerleştirilebilir. İki elektrot arası mesafe en az 2,5 cm olmalıdır. Elektrotlar yerleştirildikten sonra cihaz açılır. Başta en düşük akım gücüyle çalıştırılır. Ciltte hafif karıncalanma hissedilir. Yavaş yavaş akım şiddeti arttırılır. Akımın kuvvetli fakat rahatsız etmeyecek şekilde hissedildiği seviyeye dek yoğunluk arttırılır. Eğer karıncalanma hissi ağrı ya da rahatsızlık verirse akım biraz azaltılır. Ağrının özelliklerine göre farklı akım paternlerinde TENS uygulanabilir. Tedavi süresi 15 dakikadan birkaç saate kadar değişebilir. Tedavi bittiğinde cihaz kapatılır ve elektrotlar ciltten alınır.
Risk ve Yan Etkileri
Çoğu kez herhangi bir yan etki oluşturmayan güvenli bir tedavidir. %2-3 kişide kullanılan pedler allerji yapabilir; bu durumda allerji yapmayacak özellikte pedler kullanılabilir.
Vücudunda kalp pili ya da başka tip bir tıbbi implantı olan kişilerde TENS kullanılmaz.
Hamilelikte karın üzerine uygulanmaz.
Epilepsi ve kalp yetmezliğinde doktor tavsiyesi olmadan kullanılmamalıdır.
